Vandaag is Mikis Theodorakis, de Griekse componist en parlementariër, overleden. Hij was een held van me en had een grote invloed op mijn leven. Theodorakis maakte in 1967 de Nederlandse versie van de Mauthausenliederen met Liesbeth List. Mijn ouders hadden die lp en draaiden die grijs. Ik was gefascineerd door de muziek en de teksten toen ik een jaar of zes was. Die plaat opende de deur voor de oorlog en kunst voor mij. Veel liederen op de plaat gaan over de bizarre werkelijkheid in oorlogstijd. Het was bijvoorbeeld de eerste keer dat ik over concentratiekampen en de SS hoorde. Ik vroeg mijn ouders wat SS-ers waren. Ze legden dat heel voorzichtig uit, bang mij te traumatiseren. Ik was waarschijnlijk wel wat jong voor dit onderwerp.
Kant 1 van de plaat zijn de Mauthausenliederen over vluchtelingen en kampen, kant 2 is de muziek van ‘Gijzelaar’ geschreven door Brendan Behan, ’te jong om te sterven en te dronken om te leven’ staat op de hoes. Behan was lid van de IRA en vocht tegen de Britse bezettingen en heeft in de bak gezeten vanwege zijn betrokkenheid bij mislukte aanslagen. De liederen van Behan zijn vertaald door Cees Nooteboom. Hij nam onder meer de song ‘Laughing Boy’ onder handen, die in het Nederlands merkwaardig genoeg ‘Klaaglied’ heet. Het gaat over een jonge vrouw, die treurt om haar vermoorde minnaar. Ik snapte niets van de tekst en paar citaten: ‘Ik blijf ’t lot vervloeken, dat ’t een Ier moest zijn/Die hem heeft neergeschoten, de allerliefste mijn… /O, was hij maar gesneuveld, verslagen in ’t gevecht/Of tot ter dood veroordeeld, door ’t Engelse gerecht/Nu is z’n naam bedorven, hij viel door Ierse hand/Hij is voor niets gestorven, hij stierf niet voor z’n land/O, was hij maar gevallen, geveld door Engels lood/Dat ’t een vriend moest wezen, die hem z’n dood in schoot.’
De jonge versie van mij raakte in de war. Ik dacht dat de man in een veldslag gesneuveld was en wat maakt het dan uit wie hem neerschoot. Dood is dood, dacht ik. Mijn ouders konden dit raadsel ook niet oplossen. Later las ik het origineel en toen begreep ik dat de man was geëxecuteerd door de IRA omdat ze hem verdacht dat hij spioneerde voor de vijand. Daarom is zijn naam bedorven. Alleen niets in de vertaling verwijst daarna. En een man die een verrader vermoordt een vriend noemen is ook verwarrend.
Hoe dan ook, dit was mijn eerste kennismaking met kunst over oorlog. Een groot deel van gedichten en verhalen staan in het teken van dit onderwerp. Mikis Theodorakis heeft met zijn werk een snaar geraakt. Op de foto bij deze blog sta ik gedichten over oorlog voor te dragen. De video op de achtergrond komt uit ‘Souvenir van een vlucht’; een voorstelling over oorlog en vluchtelingen.